ISO 45001 nedir sorusu, günümüzde hem işverenler hem de iş sağlığı ve güvenliği profesyonelleri tarafından sıklıkla gündeme getirilen kritik bir konudur. İş kazalarının ve meslek hastalıklarının önlenmesi amacıyla geliştirilen bu uluslararası standart, işyerlerinde güvenli ve sağlıklı bir çalışma ortamı oluşturmak için sistematik bir yaklaşım sunar. 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun öngördüğü yükümlülüklerin uluslararası düzlemde yönetilmesini sağlayan ISO 45001, risk temelli düşünceyi merkeze alarak sürekli iyileştirme anlayışını benimser.
Bu makalede ISO 45001’in tanımından uygulanma süreçlerine, alt başlıklarından hukuki dayanaklarına kadar tüm yönleriyle detaylı ve uzman bakış açısıyla ele alınacaktır.
ISO 45001 Nedir?
ISO 45001, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi (İSG-YS) için geliştirilen uluslararası bir standarttır. Uluslararası Standardizasyon Örgütü (International Organization for Standardization – ISO) tarafından 2018 yılında yayımlanmıştır. ISO 45001, işyerinde çalışanların fiziksel ve ruhsal sağlıklarını korumayı hedefleyen sistematik bir yapı sunar.
Bu standart, özellikle iş kazalarının ve meslek hastalıklarının önlenmesine yönelik olarak kurumların riskleri tanımlayıp yönetmesini, fırsatları değerlendirmesini ve iş sağlığı güvenliği performanslarını sürekli iyileştirmesini esas alır.
ISO 45001, eski OHSAS 18001 standardının yerini almış ve daha bütüncül, risk odaklı bir yapı getirmiştir. Özellikle ISO 9001 (Kalite) ve ISO 14001 (Çevre) standartları ile uyumlu olacak şekilde High Level Structure (HLS) formatında hazırlanmıştır.
Hukuki ve Teknik Arka Plan
Türkiye’de iş sağlığı ve güvenliği uygulamalarının temelini 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu oluşturur. Bu kanun, tüm kamu ve özel sektör işyerlerinde çalışanların sağlık ve güvenliklerini korumayı hedefler. ISO 45001 ise bu yasal gereklilikleri destekleyen uluslararası bir yapı olarak, kurumlara hem yasal uygunluk hem de kurumsal itibar açısından katkı sağlar.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB), iş sağlığı ve güvenliği konularında ülke genelinde denetleyici ve düzenleyici rol oynarken; Ortak Sağlık Güvenlik Birimleri (OSGB) ise bu tür yönetim sistemlerinin sahada uygulanmasında danışmanlık hizmetleri sunar. SGK kayıtları ise kaza ve hastalıkların takibinde önemli bir veri kaynağıdır ve ISO 45001 kapsamında performans ölçümünde kullanılabilir.
ISO 45001’in İSG Kapsamındaki Önemi ve Kullanım Alanları
ISO 45001, sadece iş kazalarını önlemekle kalmaz, aynı zamanda işyerinde sürdürülebilirlik, çalışan memnuniyeti ve yasal uyumluluk açısından da kurumlara önemli faydalar sağlar. İşverenin sorumluluk bilincini artırır ve proaktif bir yaklaşımla iş güvenliği kültürü oluşturulmasına katkı sunar.
Kullanım alanları oldukça geniştir:
Sanayi ve üretim tesisleri
İnşaat sektörü
Sağlık hizmetleri
Lojistik ve taşımacılık
Enerji ve maden sektörü
Eğitim kurumları
Hizmet sektöründeki büyük işletmeler
ISO 45001 uygulamaları sayesinde, iş kazası riski yüksek olan bu sektörlerde proaktif risk yönetimi ve yasal uyumluluk sağlanarak hem maliyetler düşürülür hem de çalışan bağlılığı artırılır.
ISO 45001’in Temel Bileşenleri ve Alt Başlıkları
ISO 45001 standardı, Planla–Uygula–Kontrol Et–Önlem Al (PUKÖ) döngüsü esas alınarak yapılandırılmıştır. Temel başlıkları şunlardır:
Bağlamın anlaşılması: Kurumun iç ve dış etkenlerinin analizi
Liderlik ve çalışan katılımı: Yönetimin taahhüdü ve çalışanların sürece aktif katılımı
Risk ve fırsatların belirlenmesi: Tehlikelerin tanımlanması, risklerin değerlendirilmesi
Hedefler ve performans: İzleme, ölçme ve sürekli iyileştirme süreçleri
Destekleyici unsurlar: Eğitim, iletişim, dokümantasyon ve kaynak yönetimi
Bu yapı, işyerlerinde tehlikelerin önceden belirlenmesi ve ortadan kaldırılması yönünde sistematik bir zemin oluşturur.
ISO 45001 Nasıl Uygulanır ve Belgelendirme Süreci Nasıl İşler?
ISO 45001 uygulaması, aşağıdaki adımlar çerçevesinde gerçekleştirilir:
Mevcut durum analizi: İşyerinin mevcut İSG uygulamaları analiz edilir.
Risk değerlendirmesi: ISO 45001’e uygun şekilde tehlike tanımlama ve risk analizi yapılır.
Yönetim sistemi kurulumu: Politika, hedefler ve prosedürler oluşturulur.
Eğitim ve farkındalık: Tüm çalışanlara yönelik bilinçlendirme çalışmaları yapılır.
İzleme ve ölçme: Performans göstergeleriyle süreçler değerlendirilir.
İç denetim: Standartlara uygunluk kontrol edilir.
Belgelendirme denetimi: Akredite bir kuruluş tarafından ISO 45001 belgesi verilir.
Belgelendirme süreci genellikle 3 yıl geçerlidir ve ara denetimlerle sürdürülebilirliği sağlanır. Türkiye’de bu denetimleri gerçekleştiren kuruluşlar TÜRKAK akreditasyonuna sahip olmalıdır.
ISO 45001 Hakkında Sık Sorulan Sorular (SSS)
1. ISO 45001 belgesi yasal bir zorunluluk mudur?
Hayır, belge zorunlu değildir. Ancak, 6331 Sayılı Kanun kapsamında işverenin iş sağlığı ve güvenliğini sağlama yükümlülüğüne katkı sunar. Yasal uygunluk açısından önemli bir araçtır.
2. ISO 45001 ile OHSAS 18001 arasındaki fark nedir?
OHSAS 18001 artık geçerliliğini yitirmiştir. ISO 45001 daha kapsamlı bir yapı sunar ve risk temelli yaklaşımı merkeze alır.
3. Küçük işletmeler ISO 45001 uygulayabilir mi?
Evet, standart her ölçekteki işletmeye uygundur. Süreçlerin ölçeklenebilir olması bu esnekliği sağlar.
4. ISO 45001 hangi kurumdan alınır?
Belgelendirme, TÜRKAK tarafından akredite edilmiş belgelendirme kuruluşları tarafından yapılır. ÇSGB’nin denetleyici rolü ayrı bir süreçtir.
5. ISO 45001 sadece fiziksel riskleri mi kapsar?
Hayır, psikososyal riskler, ergonomi ve organizasyonel stres gibi konular da kapsam dahilindedir.
6. OSGB’ler ISO 45001 uygulamasında nasıl rol oynar?
OSGB’ler, risk analizi, eğitim, saha denetimi gibi uygulama süreçlerinde danışmanlık ve uygulama desteği verir.
7. ISO 45001 ile iş kazaları tamamen önlenebilir mi?
Kaza riski hiçbir zaman sıfırlanamaz, ancak sistematik yaklaşım sayesinde ciddi ölçüde azaltılabilir.
ISO 45001 nedir sorusuna verilen yanıt, yalnızca bir belge ya da prosedür değil; aynı zamanda işyeri kültüründe köklü bir dönüşüm anlamına gelir. Risk temelli düşünce yapısı, çalışan katılımı, liderlik taahhüdü ve sürekli iyileştirme ilkeleriyle bu standart, kurumsal yapıları hem yasal uygunluğa hem de operasyonel mükemmelliğe taşır.
İş sağlığı ve güvenliği alanında sürdürülebilir, ölçülebilir ve etkili bir sistem kurmak isteyen her kuruluş, ISO 45001’in sunduğu çerçeveden yararlanmalıdır. İş kazalarının azaltılması, çalışan memnuniyetinin artırılması ve kurumsal itibarın güçlendirilmesi gibi çok yönlü kazanımlar için bu standart önemli bir araçtır.
