İşyerlerinde beklenmedik anlarda yangın, patlama, doğal afet veya tehlikeli madde sızıntısı gibi olaylar meydana gelebilir. Bu tür acil durumlara hazırlıklı olmak; çalışanların güvenliği, iş sürekliliği ve hukuki sorumluluklar açısından kritik öneme sahiptir. İşte bu noktada, acil durum planı, iş sağlığı ve güvenliği yönetiminin vazgeçilmez bir parçası olarak devreye girer.
Tanım ve Yasal Bağlam
Acil durum planı, işyerlerinde oluşabilecek tehlikeli durumlara karşı alınacak önlemleri, müdahale yöntemlerini ve sorumlulukları belirleyen yazılı bir dokümandır. Türkiye’de bu planın hazırlanması ve uygulanması, 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik ile zorunlu hale getirilmiştir.
Ayrıca uluslararası düzeyde, ISO 45001 gibi iş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemleri standartları da acil durum planlamasını temel süreçlerden biri olarak kabul eder.
Neden Gereklidir? Nerelerde Kullanılır?
Acil durum planı yalnızca büyük sanayi kuruluşları için değil, küçük ölçekli işletmelerden kamu kurumlarına kadar her düzeyde işyeri için gereklidir. Riskin olduğu her ortamda bu plan devreye girmelidir:
İnşaat şantiyelerinde yüksekten düşme ve yangın risklerine karşı,
Kimya tesislerinde sızıntı ve patlama senaryolarına karşı,
Eğitim kurumlarında deprem veya yangın tahliyesi için,
Sağlık kuruluşlarında biyolojik risklere müdahale açısından.
Her işyerinde planın içeriği, mevcut risk değerlendirmesi sonuçlarına ve yapılan işin niteliğine göre farklılaşır.
Plan Nasıl Hazırlanır?
Acil durum planı, işverenin sorumluluğunda olmakla birlikte genellikle iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve ilgili çalışanların katkısıyla hazırlanır. Süreç şu adımlarla yürütülür:
Riskler belirlenir. Tehlikeli maddeler, yangın kaynakları, doğal afet riski gibi unsurlar değerlendirilir.
Olası acil durum senaryoları tanımlanır.
Acil durum ekipleri oluşturulur. (Yangınla mücadele, kurtarma, ilkyardım, tahliye)
Sorumluluklar atanır.
İletişim ve alarm sistemleri planlanır.
Tahliye yolları ve toplanma alanları belirlenir.
Tatbikatlar düzenlenir ve plan yılda en az bir kez güncellenir.
Hazırlanan plan, çalışanlara eğitimle aktarılır ve tatbikat raporları ile sürecin etkinliği değerlendirilir.
Alt Türler ve Uygulama Düzeyleri
Acil durum planları, risk türüne ve faaliyet alanına göre farklılaşabilir:
Yangın acil durum planı
Kimyasal madde müdahale planı
Deprem ve doğal afet planları
Şiddet ve tehdit senaryolarına karşı güvenlik planları
Ayrıca çalışanlar için temel ve ileri düzey acil durum eğitimleri verilmesi önerilir. Plan hazırlama sürecinde görev alan A, B ve C sınıfı iş güvenliği uzmanları, görev yaptıkları tehlike sınıfına göre planın niteliğine katkı sağlar.
Sıkça Sorulan Sorular
Acil durum planı zorunlu mu?
Evet. 6331 sayılı kanuna göre tüm işyerlerinde acil durum planı hazırlanması zorunludur.
Kim hazırlamakla yükümlüdür?
İşveren sorumludur. Hazırlık sürecine iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve destek elemanları katılır.
Tatbikat yapılması şart mı?
Evet. En az yılda bir kez plan kapsamında tatbikat yapılmalı ve kayıt altına alınmalıdır.
Hangi sektörlerde uygulanır?
Tüm sektörlerde; sanayi, hizmet, eğitim, sağlık ve kamu kuruluşlarında uygulanır.
Acil durum ekipleri nasıl belirlenir?
Çalışanlar arasından belirlenir. Her 10 çalışana 1 ilkyardımcı, her 50 çalışana 1 yangınla mücadele ve kurtarma görevlisi atanır.
İngilizce karşılığı nedir?
Acil durum planının İngilizce karşılığı Emergency Action Plan (EAP) şeklindedir.
Sonuç
İşyerlerinde güvenliğin sürdürülebilir olması, yalnızca tehlikelerin tanımlanmasıyla değil, bu tehlikelere karşı hazırlıklı olunmasıyla mümkündür. Acil durum planı, bu hazırlığın en somut göstergesidir. Yasal zorunluluğu bir yana, çalışanların hayatını koruyan, işin sürekliliğini sağlayan ve kriz anlarında panik yerine sistematik müdahaleyi mümkün kılan bir güvenlik aracıdır.
İşyerinizde etkili bir plan hazırlamak için, öncelikle risk değerlendirmesi çalışmalarınızı güncel tutmalı ve çalışanlarınızı bu sürece dahil etmelisiniz.
