Bir üretim hattında ufak bir sapma, bir depo rafında unutulan kilitleme etiketi, bir vardiyada atlanan eğitim, zincirleme etki yaratabilir. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, bu zincirin en zayıf halkasını güçlendirmek için ortak bir zemin sağlar, işveren ile çalışanların görev, yetki ve sorumluluklarını tek bir çatı altında düzenler. Kanunun amacı, işyerlerinde İSG’yi sağlamak ve koşulları sürekli iyileştirmektir, bu da yalnızca uyum değil, sürdürülebilir bir işletme refleksi kazanmak demektir.
6331’in kapsamı neyi değiştirir?
Kanun, kamu ve özel sektöre ait işlerin tamamını, işverenleri, işveren vekillerini ve çalışanları kapsayacak şekilde kurgulanmıştır. Tanım, işyerinin kapısından içeri giren her riskle, o riski yöneten her paydaşı ortak bir dilde buluşturur. Uygulamada amaç, iş kazası ve meslek hastalığını önlemek, İSG süreçlerini ölçülebilir hedeflerle yönetmek ve kayıt altına almaktır.
Temel roller ve sorumluluklar
İşveren, riskleri değerlendirmek, önleyici tedbirleri planlamak, uygun işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı görevlendirmek, eğitim ve sağlık gözetimi sağlamakla yükümlüdür. Kamu kurumlarında yönetimde görev alan kişiler de bu kapsamda işveren gibi sorumlu kabul edilir.
Çalışan, alınan önlemlere uymak, verilen eğitime katılmak, gördüğü tehlikeleri bildirmekle yükümlüdür.
İşveren vekili, işin ve işyerinin yönetiminde aldığı kararlarla işverenle aynı sorumluluk zemininde değerlendirilir.
Kanunun omurgası: beş ana mekanizma
Risk değerlendirmesi, iş sağlığı ve güvenliği faaliyetlerinin başlangıç noktasıdır. Resmi yönetmelik, yöntemi işyerinin büyüklüğü, tehlike profili ve süreç özelliklerine göre esnek bırakır, ancak tehlike tanımlama, risk analizi, kontrol tedbirlerinin seçimi ve izleme döngüsünü zorunlu kılar. Önemli değişiklik, kaza ya da ramak kala, mevzuat güncellemesi gibi tetikleyiciler değerlendirmeyi yeniler.
İSG hizmetleri ve organizasyon, işletme içinde İSGB kurarak ya da yetkili bir OSGB ile sözleşme yaparak yürütülür. Usul ve esaslar, İSG hizmetleri yönetmeliğinde ayrıntılandırılmıştır.
Atama ve sözleşmelerin tescili, İSG-KATİP üzerinden yapılır. Bu sistem, hekim-uzman atamalarının ve sürelerin resmiyet kazandığı, denetimlerde esas alınan dijital kaynaktır.
Eğitim ve sağlık gözetimi, işe giriş, periyodik muayeneler, iş değişikliği ve tehlikeye özel izlem programlarını içerir. Amaç, maruziyetleri erken yakalayıp kalıcı hasarı önlemektir.
Kaza ve olay yönetimi, kayıt, bildirim ve kök neden analizi zinciriyle işler. Kayıt seti, düzeltici ve önleyici faaliyetlere doğrudan girdi sağlar.
OSGB mi, İSGB mi, nasıl karar verirsiniz?
Dağıtık lokasyonlar veya dalgalı uzman-hekim ihtiyacı için OSGB, esnek kapasite ve kesintisiz hizmet avantajı sunar. Tek kampüs ve yüksek riskli sabit proseslerde İSGB kurmak, müdahale hızını artırır, kurum kültürüne yakın çalışmayı kolaylaştırır. Her iki modelin de yetki, görev ve sorumlulukları yönetmelikle tarif edilmiştir, atamalar İSG-KATİP’te tescil edilmediği sürece resmiyet kazanmaz.
Uygulamada yol haritası: PUKÖ döngüsünü somutlaştırmak
Planla, risk değerlendirmesini üretim, bakım, depo ve yüklenici süreçleriyle birlikte yapın. Risklere göre kontrol hiyerarşisini, mühendislik-idari önlemleri ve KKD standartlarını belirleyin.
Uygula, eğitimleri iş başı mini oturumlarla ve görsel işaretlerle akışa yerleştirin. OSGB veya İSGB ile aylık saha takvimini netleştirin, ölçüm ve muayene planını devreye alın.
Kontrol et, denetim bulgularını, ramak kala oranlarını, eylem kapanış sürelerini ve sağlık gözetimi trendlerini izleyin.
Önlem al, kök neden odaklı düzeltici faaliyetlerle bakım aralıklarını, talimatları ve iş izinlerini güncelleyin.
Sık karıştırılan noktalar, kısa açıklamalar
6331 ve 4857 ilişkisi: 6331, İSG’yi özel bir kanun olarak ele alır, hizmet organizasyonu, risk yönetimi ve kayıt sistemini ayrıntılandırır. 4857 ise çalışma ilişkilerinin genel çerçevesini düzenler. 6331’in yürürlüğe girmesiyle İSG alanında dağınık mevzuat tek çatı altında bütünlenmiştir.
Atama olmadan sözleşme: Kâğıt sözleşme tek başına yeterli değildir, atamaların İSG-KATİP’te elektronik onayı şarttır.
Risk değerlendirmesi tek seferlik mi: Hayır, değişiklik, kaza, ramak kala, yeni kimyasal veya proses gibi tetikleyiciler çıktığında güncellenmelidir.
Operasyonel etki, bütçe ve karar kriterleri
Kanun, kaynak planını doğrudan etkiler. Hangi uzman sınıfına ihtiyaç duyacağınızı, hekim ve diğer sağlık personeli gerekliliklerini, eğitim ve ölçüm periyotlarını, acil durum hazırlığını ve kayıt altyapısını belirler. Kamu rehberleri, tehlike sınıfına uygun uzman görevlendirmeyi ve diğer sağlık personeli ihtiyacını açıklar, böylece küçük işletmeler dahi doğru ölçekte sistem kurabilir.
Denetimde sorulan kanıtlar
İSG-KATİP kayıtları, hekim-uzman atamaları ve sözleşme süreleri.
Risk değerlendirmesi dosyası, tehlike envanteri, sorumlu ve tarih atıfları, eylem planı.
Eğitim ve sağlık gözetimi kayıtları, işe giriş ve periyodik muayeneler, katılım listeleri, laboratuvar raporları.
Olay kayıtları ve kök neden analizleri, eylem kapanış kanıtları.
Acil durum tatbikat planı, ekip görevlendirmeleri ve tutanaklar.
6331’i ISO 45001 ile eşleştirmek, pratik matris
6331, “ne yapılacağını” söyler, ISO 45001 ise “nasıl sürekli iyileştirileceğini” süreç diliyle tarif eder. Örneğin, Kanunun risk değerlendirmesi yükümlülüğü, ISO 45001’de risk-fırsat temelli planlamaya bağlanır, hekim ve uzman atamaları ise liderlik ve yetkinlik başlıkları altında performans göstergeleriyle izlenir. Bu eşleştirme, denetimlerde kanıt üretmeyi ve yönetimin gözden geçirmesinde karar almayı kolaylaştırır. (Bu bölüm, kanuni gerekliliği operasyonel sistemle ilişkilendirdiği için dahil edilmiştir.)
Örnek senaryolar – karar vermeyi hızlandırdığı için
Dağıtık depo ağı olan perakende: İSGB kurmak yerine OSGB ile merkezden planlanan aylık saha takvimi ve İSG-KATİP atamaları ile süreklilik sağlanır. Denetimde tekil lokasyon yerine tüm ağın kayıt bütünlüğü önem kazanır.
Kimyasal boya hattı olan üretici: Risk değerlendirmesi, ikame ve kapalı sistem fırsatlarını, havalandırma ölçümlerini ve sağlık gözetimi parametrelerini aynı dosyada birleştirir, değişiklik yönetiminde yeniden değerlendirme yapılır.
Kanunu metin olmaktan çıkarıp işletim modeline dönüştürmek
6331 sayılı Kanun, yalnızca zorunlu bir liste değildir, işletmenin güvenlik ve süreklilik kasını inşa eden bir çerçevedir. Bugün atamalarınızın İSG-KATİP’te güncelliğini, risk değerlendirmesi dosyanızın değişiklik tetikleyicilerini, eğitim ve sağlık gözetimi kayıtlarınızın trendini kontrol edin. Bu üç başlık netse, hem uyum hem performans yöneten bir İSG sistemi kurma yolunda somut avantaj yakalarsınız.
SSS: 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu
6331 kimleri kapsar, istisna var mı?
Kanun, kamu ve özel sektördeki tüm işyerlerini, işverenleri, işveren vekillerini ve çalışanları kapsar. Kural olarak faaliyet yürütülen her yerde geçerlidir, bu yüzden “biz küçük ölçeğiz” gerekçesiyle kapsam dışı kalınmaz.
İşveren vekili gerçekten işveren gibi sorumlu mu?
Evet, işin ve işyerinin yönetiminde karar alan kişiler, Kanun karşısında işverenle aynı sorumluluk zemininde değerlendirilir. Bu yüzden yetki devri yapılan alanlarda İSG yükümlülükleri ve onay mekanizmaları yazılı olmalıdır.
OSGB mi İSGB mi, nasıl karar vermeliyim?
Tek kampüs ve sürekli yüksek riskte İSGB hız ve entegrasyon sağlar. Dağıtık lokasyon, dalgalı ihtiyaç ve çok branşlı destek gerektiğinde OSGB daha esnektir. Hangisini seçerseniz seçin, atamaları İSG-KATİP’te resmileştirmek şarttır.
İSG-KATİP onayı olmadan hizmet alırsam ne olur?
Kağıt sözleşme tek başına yeterli sayılmaz. Denetimde atama ve süreler İSG-KATİP kayıtları üzerinden doğrulanır, bu kayıtlar yoksa uyum açığı oluşur.
Risk değerlendirmesini hangi durumlarda yenilemeliyim?
Önemli değişiklik, yeni ekipman ya da kimyasal, iş kazası veya ramak kala, kapasite artışı ve mevzuat güncellemeleri yenileme tetikleyicisidir. Ayrıca belirlediğiniz periyodik gözden geçirme takvimine sadık kalın.
Çalışan eğitimi için pratik plan nasıl olmalı?
İşe girişte temel eğitim verin, iş değişikliğinde ve yeni risk ortaya çıktığında tazeleme yapın. Saha odaklı mini oturumlar ve iş başı konuşmalarıyla eğitimi günlük akışa bağlayın, katılımları kayıt altına alın.
Sağlık gözetimi 6331’de nasıl konumlanıyor?
İşe giriş ve periyodik muayeneler, risklere özgü izlem ve gerektiğinde biyolojik izlemler sistematiğin parçasıdır. Sonuçlar gizli tutulur, yönetime trend ve aksiyon gerektiren özetler raporlanır.
Yükleniciler ve ziyaretçiler 6331 kapsamında nasıl yönetilir?
Sahaya giren herkes için eşdeğer koruma esastır. Sözleşmelere İSG şartlarını yazın, oryantasyon, iş izinleri ve saha denetimlerini tek plan altında yönetin.
Uzaktan veya hibrit çalışanlar için Kanun ne ifade eder?
Asıl faaliyet değişmez, bu yüzden İSG yükümlülükleri devam eder. Ergonomi, ekranlı araçlarla çalışma ve acil iletişim gibi riskler için prosedür ve eğitimleri uzaktan çalışmayı kapsayacak şekilde güncelleyin.
İş kazası süreçleri 6331 ile nasıl örtüşür?
Olay anında can güvenliği, ardından kayıt, bildirim ve kök neden analizi gelir. Kayıt seti, düzeltici faaliyetlerinize girdi olur ve denetimde başvuru kaynağıdır.
Denetimde en çok hangi kanıtlar sorulur?
İSG-KATİP atamaları ve süreler, güncel risk değerlendirmesi, eğitim ve sağlık gözetimi kayıtları, acil durum plan ve tatbikat tutanakları, olay-kök neden dosyaları. Hepsinin güncel ve birbiriyle tutarlı olması beklenir.
Küçük işletmeler nereden başlamalı?
Önce kapsam ve NACE kodunuza göre hizmet modelini seçin, ardından risk değerlendirmesi, temel eğitim planı ve hekim-uzman atamalarını tamamlayın. Tek sayfalık aylık İSG planı ile takip ritmi oluşturun.
6331 ile ISO 45001’i birlikte yürütmek zor mu?
Hayır, 6331 “ne yapılacağını”, ISO 45001 ise “nasıl sürdürülebilir kılınacağını” tarif eder. Basit bir eşleştirme matrisi ile risk, hedef, denetim ve yönetimin gözden geçirmesini ortak bir ritme bağlayabilirsiniz.
“Sözleşme yaptık, süreler doluyor” yaklaşımı neden riskli?
Dakikaların saha etkisine dönüşmediği yerde kâğıt üstü uyum oluşur. Ziyaretleri hedefe bağlayın, her ziyaretten ölçülebilir çıktı, kapatılan eylem ve güncellenen kayıt bekleyin.
Çok lokasyonlu yapılarda kayıt bütünlüğünü nasıl korurum?
Ortak prosedür ve şablonlar kullanın, lokasyon bazlı sorumlular atayın, tek panoda KPI ve eylem kapanışlarını izleyin. Denetimde dağınık kayıtlar en büyük zayıflıktır.
Çalışan katılımını kanıtlamak için neler sunabilirim?
Tehlike bildirimi kanalı, İSG komitesi tutanakları, ramak kala kayıtları ve bu geri bildirimlerden doğan eylem planları. Eğitim geri bildirimleri ve iş başı konuşmaları da somut kanıttır.
Acil durum hazırlığı 6331 kapsamında nasıl doğrulanır?
Senaryo bazlı prosedürler, ekip görevlendirmeleri, tatbikat planı ve sonuç tutanakları ile. Kritik ekipmanların acil durdurma test kayıtları ek güç sağlar.
Hangi KPI’lar yönetim raporlarında anlamlıdır?
Öncü göstergeler, ramak kala oranı, eylem kapanış süresi, eğitim ve muayene uyumu. Gecikmiş göstergeler, kaza sıklık-ağırlık oranları ve devamsızlık günleri; hepsi hedef ve sorumlu atamasıyla takip edilmelidir.
6331 kapsamındaki en yaygın uyum açıkları neler?
İSG-KATİP onaysız atamalar, güncel olmayan risk değerlendirmesi ve dağınık eğitim-sağlık kayıtları. Bir diğeri, olaydan öğrenmenin aksiyon ve doğrulama adımına bağlanmamasıdır.
Kanuna uyumu hızla iyileştirmek için 90 günlük plan öneriniz?
İlk 30 gün, atamaları ve risk değerlendirmesini güncelleyin, acil durum planını sahaya indirin. Sonraki 30 gün, eğitim ve ölçüm-muayene takvimini devreye alın. Son 30 gün, iç denetim yapıp eylem kapanışlarını hızlandırın ve yönetim gözden geçirmesiyle kaynak kararlarını netleştirin.
Kaynaklar:
- 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, resmi bilgiler ve yürürlük tarihi
- İSG-KATİP, e-Devlet hizmet sayfası, atama ve sözleşme tescili
- İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği, usul ve esaslar
- ÇSGB, Kamuda İSG Rehberi, rol tanımları ve görevlendirme ilkeleri
- https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.6331.pdf
- https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/06/20120630-1.htm
- https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2015/04/20150423-3.htm
