Üretim hattı bir yandan alev kesicilerle çalışırken, aynı kampüste ofis binasında toplantı başlıyor. Aynı kurum, tamamen farklı risk profilleri. İşte tam bu noktada tehlike sınıfları devreye girer. Türkiye’de işyerleri, yürütülen ekonomik faaliyetin niteliğine göre Az Tehlikeli, Tehlikeli ve Çok Tehlikeli olarak sınıflandırılır. Bu sınıflar, yalnızca bir “etiket” değildir, işverenin yükümlülüklerinin, İSG kaynak planlamasının, eğitim ve denetim sıklığının temel belirleyicisidir. Çerçevenin kaynağı İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliği ve ekindeki NACE Rev.2.1 listeleridir, ayrıca listede zaman zaman güncellemeler yapılır.
Tehlike sınıfı nedir, nasıl belirlenir?
Sınıf, işyerinin “asıl işine” göre belirlenir. Eğer bir işyerinde birden fazla faaliyet yürütülüyorsa, daha yüksek tehlike sınıfına giren iş esas alınır. Faaliyet değişirse işverenin bunu bildirme yükümlülüğü vardır. Bu yaklaşım, örneğin ofis ve dağıtım deposu aynı çatı altındaysa, depoda yürütülen faaliyet tehlike sınıfını yukarı çekebilir.
Sınıf tespiti için pratik yöntem, vergi kaydı ya da SGK kodu yerine NACE faaliyet kodunu esas almak, Tebliğ ek listesinde karşılığını kontrol etmektir. Mart 2025’te yayımlanan değişiklik, bazı faaliyetlerin sınıf karşılıklarında güncelleme yapıldığını hatırlatır, bu yüzden listeleri güncel tutmak önemlidir.
Sınıf neyi değiştirir, işletmeye etkisi
Tehlike sınıfı, kurumun İSG kasını nasıl yapılandıracağını belirler. Planlama ve bütçe konuşurken aşağıdaki başlıklar doğrudan sınıfa bağlıdır:
İSG uzmanı ve hekim görevlendirme süreleri: Az tehlikeli işyerlerinde kişi başı aylık 10 dakika, tehlikeli sınıfta 20 dakika, çok tehlikeli sınıfta ise 40 dakikadır.
Risk değerlendirmesi yenileme sıklığı: Çok tehlikeli işyerlerinde 2 yılda bir, tehlikeli işyerlerinde 4 yılda bir, az tehlikeli işyerlerinde 6 yılda bir yenilenir.
Eğitim sıklığı: Az tehlikeli sınıfta 3 yılda bir, tehlikeli sınıfta 2 yılda bir, çok tehlikeli sınıfta yılda bir kez çalışanlara eğitim verilmelidir.
Acil durum planları ve tatbikatları: Çok tehlikeli sınıfta yıllık, az tehlikeli sınıfta ise üç yılda bir yapılmalıdır.
- Sertifikalı ilk yardımcı oranı, az tehlikelide her 20 çalışana 1, tehlikelide her 15 çalışana 1, çok tehlikelide her 10 çalışana 1 ilk yardımcı bulundurulması zorunludur.
Bu maddeler, tehlike sınıfının yalnızca tanımsal değil, doğrudan kaynak, zaman ve maliyet planını etkileyen bir parametre olduğunu gösterir.
Az Tehlikeli, Tehlikeli, Çok Tehlikeli, pratik okumalar
Az Tehlikeli, ofis faaliyetleri, perakende, yazılım geliştirme gibi düşük enerji ve kimyasal riskli işler. Yükümlülükler vardır, fakat eğitim ve denetim periyotları daha uzundur, hizmet süreleri daha düşüktür.
Tehlikeli, lojistik, metal işleme, basit kimyasal kullanımı, yüksekten düşme ya da gürültü maruziyeti ihtimali olan işler. Kontrollerin olgunluğu, kayıt ve izleme mekanizmaları belirgin şekilde önem kazanır.
Çok Tehlikeli, maden, ağır kimyasal prosesler, yüksek sıcaklık, basınç, patlayıcı atmosfer riski olan faaliyetler. Operasyonel kontrol, bakım aralıkları ve değişiklik yönetimi olmazsa olmazdır.
Bu sınıflar sektör odaklıdır, yani kendi başına bir işyerinin gerçek riski ile bire bir örtüşmek zorunda değildir. Dolayısıyla risk değerlendirmesi ile sahaya özel tehlikeleri ve maruziyeti ayrıca doğrulamak gerekir. Sistem, sektör sınıfı ile işyeri gerçekliğini birlikte ele almayı hedefler.
Tehlike Sınıflarına Göre Yaygın İş Kolları
Az Tehlikeli:
Eğitim kurumları
Ofis hizmetleri
Perakende mağazalar
Bankacılık
Yazılım firmaları
Tehlikeli:
Ağaç işleri ve marangozluk
Tekstil üretimi
Metal eşya imalatı
Gıda üretim tesisleri
Basım ve matbaacılık
Çok Tehlikeli:
İnşaat sektörü
Maden ocakları
Kimya sanayi
Tersaneler
Dökümhaneler
Bu sınıflandırma yalnızca örnek olup, her işyerinin faaliyeti birebir NACE koduyla eşleştirilerek tehlike sınıfı belirlenmelidir.
Sık karıştırılan noktalar
Faaliyeti doğru tanımlamak, sınıf tespitinin özüdür. Aynı kampüsteki yemekhane veya bakım atölyesi esas faaliyet değilse, Tebliğ gereği “yüksek olana göre belirleme” ilkesi uygulanır. Yan faaliyetler sınıfı hafifletemez.
Sınıf ile mevzuat uyumu aynı değildir. Sınıf, hangi gerekliliklerin tetikleneceğini söyler, fakat her gereklilikte kanıt, kayıt ve performans izleme şarttır. Eğitimlerin saat ve aralıkları ile uzman, hekim süreleri buna örnektir.
Güncellemeleri takip etmek gerekir. 26 Aralık 2012’de yayımlanan Tebliğ, izleyen yıllarda ve Mart 2025’te güncellenmiştir, özellikle yeni süreçler ya da birleşen faaliyetler sınıf karşılıklarını etkileyebilir.
Sınıf tespitinde adım adım kontrol listesi
Asıl işi yazın, NACE Rev.2.1 kodunu teyit edin.
Tebliğ ek listesinde asıl işin karşılığını bulun. Kod veya tanım düzeyi farklıysa, metin eşleşmesini kullanın.
Birden fazla faaliyet varsa, “yüksek olana göre belirleme” kuralını uygulayın. Örneğin ana faaliyet depolama, yan faaliyet ofis hizmeti ise depolama sınıfı geçerli olur.
Değişiklik yönetimi yapın. Faaliyetin niteliği değiştiğinde, Tebliğ gereği bildirimi ve iç doküman güncellemelerini gecikmeden tamamlayın.
Sahaya özel risk doğrulaması yapın. Gürültü, kimyasal, ergonomi, yalnız çalışma, yüksekte çalışma gibi maruziyetleri ölçüm ve gözlemlerle kayıt altına alın. Bu adım, sınıfın işyeri gerçekliğine yansımasını sağlar.
Operasyonel etkiler, karar kriterleri ve örnek senaryolar
Kaynak planı, çok tehlikeli bir proses hattında iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi sürelerinin yüksek oluşu, aylık hizmet dakikalarını ve tam zamanlı görevlendirme ihtiyacını tetikler. Bu, maliyet kalemlerine doğrudan yansır.
Eğitim periyotları, az tehlikeliden çok tehlikeliye doğru kısalır. İş değişikliği, yeni ekipman, proses modifikasyonu gibi durumlarda eğitim takvimini güncelleyin.
Risk değerlendirmesi 2-4-6 yıl kuralı ile yaşlanır. Ancak kaza, ramak kala, mevzuat değişikliği, kapasite artışı gibi tetikleyiciler çıktığında süre beklemeden yenileyin. Bu disiplin, duruş ve iş kazası maliyetlerini düşürür.
Acil durum ekipleri ve ilk yardımcılar, vardiya ve yüklenici varlığına göre planlanmalı, sayılar tehlike sınıfına göre hesaplanmalıdır. Büyük vardiyalarda her vardiya için ayrı ekip ve oran planı yapın.
Kısa karar ağacı, doğru sınıfla doğru sistem
Faaliyet kodu net mi, Tebliğ ekinde doğru karşılığı buldunuz mu.
Yan faaliyetler varsa, daha yüksek sınıfı mı esas aldınız.
İSG profesyoneli, hekim ve eğitim planlarınız sınıfa göre mi hesaplandı.
Risk değerlendirmesi ve acil durum planları, sınıf ve sahadaki gerçek maruziyetleri birlikte mi reflekte ediyor.
Yanıtlarınız netleştikçe, tehlike sınıfı bir formalite olmaktan çıkar, sürdürülebilir bir İSG sistemi için sağlam bir altyapıya dönüşür.
Sonuç, sınıfı “etiket” olmaktan çıkarın
Az Tehlikeli, Tehlikeli, Çok Tehlikeli ayrımı, İSG’nin operasyon dilidir. Bugün NACE kodunuzu ve Tebliğ karşılığını gözden geçirip, eğitim ve profesyonel sürelerinizi, acil durum ve ilk yardım oranlarınızı sınıfınıza göre doğrulayın. Ardından risk değerlendirmesi kayıtlarınıza bakın, tetikleyici değişikliklerde yenilemeyi bekletmeyin. Bu basit adımlar, mevzuat uyumunun ötesinde, kazaları ve duruşları ölçülebilir biçimde azaltır.
Tehlike Sınıfları hakkında sık sorulan sorular
Tehlike sınıfımı nasıl hızlıca bulurum?
Asıl faaliyetinize karşılık gelen NACE kodunu belirleyin, ardından Resmî listede bu koda denk gelen sınıfı kontrol edin. Birden fazla faaliyet varsa, kural gereği daha yüksek sınıf geçerlidir.
Ofis ve depo aynı adreste, hangi sınıfı esas alacağım?
Esas faaliyet deponun işletilmesiyse, ofis alanı olsa bile sınıf depoya göre belirlenir. Yan faaliyetler, sınıfı aşağı çekemez.
Faaliyet değişti, tehlike sınıfını güncellemek için ne yapmalıyım?
NACE kodu ve kayıtlarınızı güncelleyip İSG dokümantasyonunuza yansıtın. Eğitim, uzman-hekim süreleri ve acil durum planları doğrudan etkileneceği için geçiş planı oluşturun.
Tehlike sınıfı uzman ve hekim sürelerini nasıl etkiler?
Sınıf yükseldikçe kişi başına aylık hizmet dakikaları artar. Büyük ekiplerde bu, tam zamanlı görevlendirme ve daha sık saha varlığı anlamına gelebilir.
Eğitim periyotlarını sınıfa göre nasıl planlarım?
Az tehlikelide daha uzun aralıklar, çok tehlikelide daha kısa aralıklar tercih edilir. İş değişikliği, yeni ekipman veya proses modifikasyonu gibi durumlarda periyotları beklemeden tazeleyin.
Risk değerlendirmesi geçerlilik süresi sınıfa göre nasıl değişir?
Çok tehlikelide en kısa, az tehlikelide en uzundur. Olay, ramak kala veya mevzuat değişikliği gibi tetikleyicilerde süre beklenmeden güncelleme yapılır.
“Az tehlikeli” işyerinde yine de yüksek riskli işler varsa ne yapmalıyım?
Sektörel sınıf “az” olabilir, fakat sahadaki gerçek maruziyetler yüksekse kontrolleri buna göre tasarlayın. Gerekirse ölçümler, ilave eğitimler ve daha sık denetim uygulayın.
Yüklenicilerin tehlike sınıfı beni etkiler mi?
Evet, tesis içinde yürüttükleri faaliyetler risk profilinizi yükseltebilir. Sözleşmelere İSG şartları koyun, sahaya giriş kriterleri ve denetimlerle eşdeğer kontrol sağlayın.
Çok lokasyonlu yapılarda sınıfları nasıl yönetirim?
Her lokasyonun asıl faaliyetine göre sınıfını belirleyin, çekirdek prosedürleri standart tutun. Yerel farkları ek dokümanlarla yönetin ve ortak KPI’larla kıyaslayın.
Sınırda kalan faaliyetler için hangi karar kriterini kullanmalıyım?
Tanım net değilse, risk enerjisi ve maruziyet süresine bakın, ihtiyatlı yorumla daha yüksek sınıfı uygulayın. Ardından resmi listedeki açıklamalarla eşleştirmeyi doğrulayın.
120 çalışanı olan “tehlikeli” işyerinde ilk yardımcı sayısı kaç olmalı?
Oranları sınıfa göre hesaplayın, örneğin tehlikeli sınıfta her 15 çalışana 1 ilk yardımcı gerekir. Vardiyalar ayrışıyorsa, her vardiyada oranı ayrı karşılayın.
Sınıfımdan bağımsız olarak tatbikat ve acil durum ekibi planı nasıl şekillenir?
Sınıf, asgari oranları ve sıklığı etkiler, fakat asıl belirleyici sahadaki senaryolardır. Vardiya yapısı, misafir-yüklenici yoğunluğu ve kritik ekipmanlara göre ekip ve tatbikatları kurgulayın.
NACE kodum yanlışsa ne olur?
Yanlış sınıflandırma, yetersiz eğitim ve süre planına yol açar, denetim ve olay yönetimini zayıflatır. Muhasebe kayıtları ve faaliyet tanımlarıyla NACE’ı doğrulayıp resmi kayıtlarda düzeltin.
Otomasyon ve süreç değişikliği sınıfı etkiler mi?
Asıl faaliyetin niteliği değişiyorsa evet. Değişiklik yönetimi kapsamında üretim metodu, kimyasal profil veya depolama modeli değiştiğinde sınıfı yeniden kontrol edin.
Aynı kampüste farklı tehlike sınıfları bir arada olabilir mi?
Evet, her tesis veya şirket için ayrı sınıf belirlenir. Ortak alanlar ve acil durum planları için, en yüksek sınıfın gerekliliklerini taban kabul etmek güvenli bir yaklaşımdır.
Uzaktan çalışma yaygınsa sınıfı düşürür mü?
Hayır, sınıf asıl faaliyete göre belirlenir, çalışma modeli değil. Ancak uzaktan çalışanlar için ergonomi ve iletişim risklerini ayrı süreçlerde yönetin.
Denetimde tehlike sınıfının doğru uygulandığını nasıl kanıtlarım?
NACE kodunun resmi listede karşılığı, eğitim planları, uzman-hekim süre hesapları ve acil durum oranları ile tutarlı olmalı. Risk değerlendirmesi ve değişiklik kayıtları da bu tutarlılığı destekler.
Sınıfı doğru belirledim, peki “fazla önlem” almak sorun yaratır mı?
Hayır, mevzuat tabanı belirler, siz risklere göre daha ileri önlemler seçebilirsiniz. Önemli olan, önlemlerin riskle orantılı ve sürdürülebilir olmasıdır.
Tehlike sınıfı kararlarını yıllık planlara nasıl bağlarım?
Bütçe, eğitim takvimi, denetim sıklığı, ölçüm programı ve yüklenici şartlarını sınıfa referansla yıllık planınıza yazın. Yıl içinde olay ve değişikliklere göre planı güncelleyin.
Tehlike sınıfı, ISO 45001 gibi yönetim sistemlerine nasıl yansır?
Sınıf, operasyonel kontrol ve kaynak planındaki asgari çizgiyi gösterir. ISO 45001’in risk temelli yapısıyla birleştirildiğinde, hedefler, KPI’lar ve denetim gündemleri daha netleşir.
Kaynaklar
Tebliğ değişikliği, Resmî Gazete 13.03.2025. Güncellenen liste ve hükümler
ÇSGB İSGGM, SSS. İSG uzmanı ve işyeri hekimi süreleri, dakika bazlı çalışma süreleri
ÇSGB, Kamuda İSG Rehberi. Çalışan eğitim süreleri ve periyot örnekleri
MEB ve yerel resmî sunumlar, Yönetmeliğe dayalı 2-4-6 yıl yenileme referansları
İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik, destek elemanı sayılarına ilişkin hükümler
